Giriş:

Günümüzde ülkelerin en çok ilgilendiği ve çoğunun hala başarılı olamadığı meselelerin en önemlilerinden biri iktisadi problemlerdir. Bu ekonomik meselelerde başarılı olmanın önemli kriterleri ise, ülkenin kalkınma hızı, kişi başına düşen milli gelir miktarı, milli gelirin adil bir şekilde dağıtılması ve enflasyon oranının makul bir seviyede olmasıdır. Bütün bu etkenlerin olumlu bir değer ifade edebilmesi için devletin iktisadi hayatı düzenlerken gözetmesi gereken birçok etken vardır. Son yıllarda sosyalist ülkelerde dahi ekonomik alanda kontrolün belli ölçüde özel sektöre devredilmesi ve bu amaçla özelleştirmeye gidilmesi, devletin iktisadi fonksiyonlarının geniş bir şekilde tartışılmasına neden olmuştur. Ancak, bu çerçevede devletin ekonomik hayattaki etkinliği daralırken, sosyal-devlet olma yönündeki rolünün öneminin arttığı görülmektedir.

 

Devletin sosyal devlet olmaktan kaynaklanan görevlerini yerine getirebilmesi; iç ve dış güvenliği sağlayabilmesi, eğitim, sağlık ve altyapı vb. hizmetleri verebilmesi için büyük miktarda mali kaynağa ihtiyaç duymaktadır. Teknolojinin gelişmesiyle nasıl insanların günlük hayatında duydukları ihtiyaçlar çeşitleniyorsa, devletinde verdiği hizmetlerin niteliği ve sayısı da artmaktadır. Dolayısıyla, devletin artan hizmetleri verebilmesi için gerek duyduğu kaynağın miktarı da artmaktadır. Ancak, üretim hayatından çekilen devletin, söz konusu hizmetleri verebilmesi için gerek duyduğu sermayenin tek kaynağı bulunmaktadır: o da vergidir.

 

Devletin tek ya da en büyük gelir kaynağı olan vergi, özel ya da tüzel kişilerin her türlü iktisadi faaliyetlerinden elde ettikleri gelirlerden, yasalarla devletin hakkı olduğu tescil edilerek alınan bir paydır. Ancak, çeşitli nedenlerle mükellefler, söz konusu gelirlerinden pay alan diğer ortağın (devletin) payını ya hiç ödememek ya da kısmen ödemek için, çeşitli uygulamalara başvurmaktadırlar. Son yıllarda boyutları ve dolayısıyla önemi bir hayli artan bu tür faaliyetler; "kayıtdışı ekonomi" olarak adlandırılmaktadır. Bu kayıtdışı ekonomik eylemlerin niteliği, kapsamı, faaliyet alanları, nedenleri, Türkiye'deki durumu ve alınması gereken önlemler bu çalışmada ayrı ayrı ele alınıp değerlendirilecektir.